Geneza

Okres przygotowania do najważniejszego święta chrześcijaństwa, czyli Triduum Paschalengo nazwa się Wielkim Postem. Rozpoczyna się Środą Popielcową, a kończy w Wielką Sobotę, ostatnim dniem poprzedzającym Niedzielę Zmartwychwstania. Razem 40 dni. Wielki Post jest pamiątką okresu postu Jezusa Chrystusa przed rozpoczęciem publicznej działalności. W Ewangelii św. Łukasza czytamy (Łk 4,1-2):

"Pełen Ducha Świętego, powrócił Jezus znad Jordanu i przebywał w Duchu na pustyni czterdziści dni gdzie był kuszony przez diabła. Nic w owe dni nie jadł, a po ich upływie odczuł głód."

W okresie Wielkiego Postu wierni zobowiązani są do pokuty i zadośćuczynienia za grzechy poprzez "post, jałmużnę i modlitwę"

Post

Post oznacza przede wszystkim wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych i tłuszczów zwierzęcych (post jakościowy).

We środy, piątki i soboty obowiązuje post ścisły, czyli do postu jakościowego dochodzi post ilościowy, co oznacza spożywanie pokarmów w małych ilościach. Często posiłki ograniczają się do chleba i wody. Tradycja poszczenia w te dni sięga wczesnego Średniowiecza:

• piątek - tego dnia ukrzyżowano Chrystusa
• sobota - tego dnia Chrystus przebywał w grobie
• środa - tego dnia Żydzi zdecyowali o umęczeniu Jezusa

Po Śródpościu post się zaostrza i z menu opócz mięsa i tłuszczów zwierzęcych znikają nabiały.

Również w stroju należy podkreślić skromość i nie nosić zbyt krzykliwie kolorowych ubrań oraz nadmiaru ozdób. Szczególnie właściwie prezentują się szarości i fiolety z biżuterią srebrną, z masy perłowej lub kości słoniowej w kształcie krzyżyka.

Jałmużna

Zgodnie z nakazem ewangelicznym należy hojnie wspierać najuboższych i potrzebujących (Mt 5,42):

"Daj temu, kto cię prosi, i nie odwracaj się od tego, kto chce pożyczyć od ciebie"

W kościołach wystawione są puszki "Ofiara dla ubogich", do których wrzuca się pieniądze.

Caritas oraz inne instytucjie kościelne i świeckie przprowadzają zbiórki pieniędzy na pomoc dla najuboższych i potrzebujących.

Modlitwa

Opócz postu i jamużny w okresie Wielkiego Postu więcej czasu poświęcamy na modlitwę, w szczególności na rozważanie Męki Pańskiej. Do szczególnych modlitw w tych dniach należy Droga Krzyżowa i Gorzkie Żale.

Droga Krzyżowa

W każdy piątek we wszystkich kościołach odprawiana jest Droga Krzyżowa, czternaście stacji obrazującej przebieg męki, śmierci i złożenia do grobu Jezusa Chrystusa.

Najstarsze zapiski świadczące o odprawianiu Drogi Krzyżowej pochodzą z IV w. z Jerozolimy, po odnalezieniu relikwi Krzyża św. w 329 r. Od XI w. rozbudowano nabożeństwo o procesje pasyjne ze stacjami i czytaniem fragmentów Ewangelii opisujących mękę Jezusa. Ostateczny kształt Drogi Krzyżowej, takiej jaką zamy ją dzisiaj, powstał w XVI w Niderlandach.

W wielu miejscach w Polsce Droga Krzyżowa odprawiana jest na ulicach miast lub na terenach sanktuariów. Do najsłynniejszych należy Kalwaria Zebrzydowska, gdzie w Wielki Piątek nabożeństwo Drogi Krzyżowej jest inscenizowane przez aktorów. Kalwaria Zebrzydowska była ulubinym miejscem modlitw św. Jana Pawła II zanim został papieżem.

Gorzkie Żale

Gorzkie Żale odprawiane są w kościołach w niedzielne popołudnie w okresie Wielkiego Postu. Przed wystawionym Naświętszym Sakramentem śpiewane są hymny o tematyce pasyjnej.

Hymny Gorzkich Żali zostały skomonowane przez ks. Wawrzyńca Stanisława Benika, ze Zgromadzenia Księży Misjonarzy i poraz pierwszy odśpiewane w 1707 r. w kościele św. Krzyża w Warszawie. W krótkim czasie rozpowszechniły się w całej Polsce. Naborzeństwo Gorzkich Żali jest wyjątkową tradycją tylko polską.

Układ Gorzkich Zali wzorowany jest na Jurtrzni brewiarzowej i składa się z "Pobudki (inaczej Zachętą)", oraz "Hymnu - Lament duszy nad cierpiącym Jezusem i Rozmowa duszy z Matką Bolesną". I podobnie jak w Jutrzni, męka Jezusa rozważana jest w trzech częściach, śpiewanych w kolejne niedziele.